ชุมนุมเพลงตับเรื่องพระลอ

[woraphon]

 

พระลอเป็นวรรณคดีไทยคลาสสิก ซึ่งประพันธ์ในรูปแบบของ “ลิลิต” (ลิลิตเป็นคำประพันธ์ประเภทร้อยกรองซึ่งใช้โคลงและร่ายต่อสัมผัสกันเป็นเรื่องยาว) “ลิลิตพระลอ” ได้รับการยกย่องให้เป็นสุดยอดวรรณคดีประเภทลิลิต เชื่อกันว่าลิลิตพระลอคงแต่งขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา ยุคก่อนสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โดยพระราชโอรสซึ่งเป็นรัชทายาทของพระมหากษัตริย์พระองค์หนึ่งเป็นผู้แต่ง

เนื้อเรื่องโดยย่อของลิลิตพระลอ กล่าวถึงเมือง ๒ เมืองที่เป็นอริกัน คือเมืองสรวงและเมืองสรอง (เมืองสรวงว่ากันว่าคือเมืองสองของจังหวัดแพร่นี่แหละ ส่วนเมืองสรองอาจอยู่ไม่ไกลกันนักทางตะวันตกของเมืองสรวง) กษัตริย์เมืองสรวงคือท้าวแมนสรวงมีมเหสีชื่อนางบุญเหลือ มีโอรสชื่อพระลอ เมื่อสิ้นท้าวแมนสรวง พระลอได้ขึ้นครองราชย์แทน และมีมเหสีชื่อนางลักษณาวดี ส่วนเมืองสรองมีกษัตริย์ชื่อท้าวพิมพิสาคร ซึ่งทำเคยสงครามกับท้าวแมนสรวง และถูกท้าวแมนสรวงฆ่าตาย ท้าวพิชัยพิษณุกรผู้เป็นโอรสได้ขึ้นครองราชย์ต่อ มีมเหสีชื่อดาราวดี และมีธิดา2 องค์ คือพระเพื่อนกับพระแพง ซึ่งมีสิริโฉมงดงามยิ่ง

พระเพื่อนกับพระแพงได้ยินกิติศัพท์ของพระลอว่ารูปงามนัก ก็หลงใหลถึงกับให้ปู่เจ้าสมิงพรายทำเสน่ห์เพื่อให้ได้พระลอมาเป็นสามี แต่เมื่อปู่เจ้าสมิงพรายทำเสน่ห์ใส่พระลอ ทางเมืองสรวงก็มีปู่หมอสิทธิไชยที่แก้มนตร์เสน่ห์นั้นได้ทุกครั้ง

ปู่เจ้าสมิงพรายจึงระดมกองทัพภูตผีเข้าทำลายทั้งผีและอาคมที่คุ้มครองเมืองสรวงไว้ จากนั้นก็ใช้มนตร์สลาเหิน เสกหมากมนตร์ให้ลอยไปตกในพานหมากของพระลอ เมื่อพระลอเสวยหมากคำนั้นเข้าก็ให้คร่ำครวญหาแต่พระเพื่อนพระแพงต้องการจะไปเมืองสรองให้ได้โดยไม่ฟังคำทัดทานผู้ใด พระลอจึงออกเดินทางสู่เมืองสรอง

เมื่อเข้าเขตเมืองสรองปู่เจ้าสมิงพรายก็ใช้ให้ผีลงสิงไก่ ไปล่อเพื่อนำทางพระลอจนได้พบพระเพื่อนกับพระแพง เมื่อท้าวพิชัยพิษณุกรทรงทราบเรื่องก็คิดจะจัดพิธีอภิเษกให้ แต่ย่าเลี้ยงของพระเพื่อนพระแพงยังมีความพยาบาทเมืองสรวง ได้อ้างรับสั่งท้าวพิชัยพิษณุกรให้ทหารมาล้อมจับจึงเกิดการต่อสู้กันขึ้นพระลอพระเพื่อนพระแพงและเหล่าพี่เลี้ยงถูกทหารฆ่าตายหมด ท้าวพิชัยพิษณุกรทรงเสียพระทัยมาก รับสั่งให้ประหารชีวิตพระเจ้าย่าและทหารที่เข้าไปล้อมจับ หลังจากจัดการพระศพของพระลอและพระเพื่อนพระแพงอย่างสมเกียรติแล้ว ท้าวพิชัยพิษณุกรได้ส่งพระราชสารไปบอกยังเมืองสรวงให้ทราบ ต่อมาภายหลังทั้งสองเมืองก็กลับมิตรกัน (ขอขอบคุณข้อมูลจากข้อเขียนของคุณจรกาในเว็บบ้านแจนและเว็บจังหวัดแพร่)

เรื่องราวของพระลอในลิลิตพระลอเป็น “โศกนาฏกรรม” หรือ “Tragedy” (เรื่องราวที่เป็นเรื่องเศร้าสลดใจ) เพราะลงท้ายด้วยความตายของพระเอกนางเอกทั้งหมด แต่ในระหว่างเรื่องคละเคล้าไปด้วยความรัก ความเสน่หา  ความหลง มนตรา  อาถรรพ์ ในเว็บวิกิพีเดียสรุปว่าพระลอเป็นลิลิตที่แต่งขึ้นอย่างประณีตงดงาม มีความไพเราะของถ้อยคำ และเต็มไปด้วยสุนทรียศาสตร์ พรรณนาเรื่องด้วยอารมณ์ที่หลากหลาย ใช้กวีโวหารอย่างยอดเยี่ยม ในการบรรยายเนื้อเรื่อง ที่มีฉากอย่างมากมาย หลากหลายอารมณ์ โดยมีแก่นเรื่องแบบรักโศก หรือโศกนาฏกรรม และแฝงแง่คิดถึงสัจธรรมของชีวิต

 

[woraphon]

 

ขอยกตัวอย่างและแง่คิดดี ๆ จากเรื่องลิลิตพระลอ เช่น

ตัวอย่างการแต่งโคลงสี่สุภาพที่ตรงตามสเปก คือเอก ๗ โท ๔ ซึ่งหาดูตัวอย่างได้น้อยมาก

๏ เสียงฦๅเสียงเล่าอ้าง    อันใด พี่เอย
เสียงย่อมยอยศใคร    ทั่วหล้า
สองเขือพี่หลับใหล    ลืมตื่น ฤาพี่
สองพี่คิดเองอ้า    อย่าได้ถามเผือ

คำคมเรื่องบาปบุญคุณโทษ

๏ ใดใดในโลกล้วน   อนิจจัง
คงแต่บาปบุญยัง   เที่ยงแท้
คือเงาติดตัวตรัง   ตรึงแน่น อยู่นา
ตามแต่บุญบาปแล้   ก่อเกื้อรักษาฯ

๏ ถึงกรรมจักอยู่ได้ ฉันใด พระเอย
กรรมบ่มิมีใคร ฆ่าข้า
กุศลส่งสนองไป ถึงที่ สุขนา
บาปส่งจำตกช้า ช่วยได้ฉันใด


พระคุณแม่

๏ ร้อยชู้ฤๅเท่าเนื้อ   เมียตน
เมียแล่พันฤๅดล   แม่ได้
ทรงครรภ์คลอดเป็นคน   ฤๅง่าย เลยนา
เลี้ยงยากนักท้าวไท้   ธิราชผู้มีคุณ

 

[woraphon]

 

อีกแง่มุมหนึ่ง เรื่องตัณหาความรักความใคร่ในเรื่องพระลอดูจะก้าวหน้าเกินกว่ายุคสมัยมาก จากตัวอย่างนี้

๏ สรงสนุกน้ำแล้วกลับ สนุกบก เล่านา
สองร่วมใจกันยก ย่างขึ้น
ขึ้นพลางกอดกับอก พลางจูบ
สนุกดินฟ้าฟื้น เฟื่องฟุ้งฟองกาม

๏ สองนางนำแขกขึ้น เรือนสวน
ปัดฟูกปูอาสน์ชวน ชื่นชู้
สองสมพาสสองสรวล สองเสพย์
สองฤดีรสรู้ เล่ห์พร้อมเพรียงกัน

๏ เสร็จสองสมพาสแล้ว กลกาม
สองอ่อนสองโอนถาม ชื่อชู้
สองมาแต่ใดนาม ใดบอก ราพ่อ
ให้แก่สองเผือรู้ ชื่อรู้เมืองสอง

(ท่านผู้ใดสนใจเรื่องลิลิตพระลอเป็นพิเศษ อ่านได้จากข้อเขียนของขุนมน http://pralor.thaiderm.com/)

 

[woraphon]

 

เมื่อเริ่มมีการแสดงละครกันในประเทศไทย เรื่องพระลอเป็นเรื่องหนึ่งที่คนติดใจใคร่ชม ว่ากันว่าเริ่มมีละครเรื่องพระลอมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา แต่ที่มีบทละครเป็นลายลักษณ์อักษรนั้นคงเป็นบทละครเรื่อง “พระลอนรลักษณ์” ที่สมเด็จพระบวรราชเจ้า กรมพระราชวังบวรมหาศักดิพลเสพ (พ.ศ. ๒๓๒๘-๒๓๗๕) ซึ่งเป็นกรมพระราชวังบวรในรัชกาลที่ ๓ แต่งขึ้นก่อนและนำไปแสดงเป็นละครให้คนชมกัน  

ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๕ เจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร) ได้แต่งบทละครเรื่องพระลอขึ้นเป็นสำนวนที่ ๒ ใช้แสดงในละครดึกดำบรรพ์ สำหรับ "โรงละครดึกดำบรรพ์"

ต่อมาอีกไม่นานเกิดบทละครเรื่องพระลอสำนวนที่ ๓ เป็นสำนวนของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ (พ.ศ. ๒๔๐๔-๒๔๗๔) โดยบทละครเรื่องพระลอตอนกลางแต่งขึ้นในปี พ.ศ. ๒๔๕๑ นำไปแสดงละครถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ พระที่นั่งอภิเษกดุสิต ในโอกาสต้นลิ้นจี่ออกผลครั้งแรก เป็นที่พอพระราชหฤทัยมาก

นอกจากนั้น ยังมีข้อมูลบางกระแสว่า มีบทละครพันทางเรื่องพระลอ พระนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์อีกสำนวนหนึ่งด้วย

บทละครเรื่องพระลอนี่แหละที่ทำให้เกิดเพลงตับเรื่องพระลอขึ้นในโอกาสต่อมา

 

[woraphon]

 

เพลงตับ

“เพลงตับ” หมายถึง เพลงไทยเดิมหลายเพลงที่นำมาบรรเลง (และขับร้อง) ติดต่อกันเป็นชุด แบ่งออกเป็นตับเพลง และตับเรื่อง

“ตับเพลง”  เป็นเพลงตับที่บรรเลง (และขับร้อง) ต่อกัน โดยเพลงนั้นจะต้องมีทำนองที่สอดคล้องกัน เช่น มีเสียงขึ้นต้นเพลงคล้าย ๆ กัน หรือมีสำเนียงคล้าย ๆ กัน และเป็นเพลงในอัตราจังหวะเดียวกัน เช่น เป็นเพลงอัตราจังหวะสองชั้นเหมือนกัน หรืออัตราจังวะสามชั้นเหมือนกัน  สำหรับบทร้องไม่จำเป็นต้องเป็นเรื่องเดียวกัน ตัวอย่างตับเพลง เช่น ตับต้นเพลงฉิ่ง (สามชั้น)  ประกอบด้วยเพลงต้นเพลงฉิ่ง เพลงจระเข้หางยาว เพลงตวงพระธาตุ เพลงนกขมิ้น เป็นต้น

“ตับเรื่อง” เป็นเพลงตับที่บรรเลง (และขับร้อง) ต่อกัน โดยมีบทร้องที่เป็นเรื่องเดียวกัน และดำเนินเรื่องไปตามลำดับ เมื่อฟังเพลงตับแล้วจะรู้เรื่องนั้น ๆ โดยตลอดตั้งแต่ต้นจนจบ  ส่วนทำนองเพลงจะเป็นเพลงต่างอัตราจังหวะ หรือเป็นเพลงต่างประเภทกันก็ได้ เพลงตับเรื่องจึงเป็นเพลงที่ใช้ประกอบการแสดงโขนละครได้ ในทางกลับกัน เพลงตับเรื่องนำมาทั้งหมดหรือตัดมาจากบทละครเพลงก็ได้ ตัวอย่างเพลงตับเรื่อง ได้แก่ ตับนางลอย (มาจากเรื่องรามเกียรติ์ตอนนางเบญกายแปลงตัวไปหลอกกองทัพพระรามว่านางสีดาตายแล้ว) และตับเรื่องพระลอทั้งหมด

 

[woraphon]

 

เพลงตับที่เกี่ยวกับเรื่องของพระลอ (เพลงตับเรื่องพระลอ) เท่าที่พบมี ๔ สำนวน ได้แก่ ตับลาวเจริญศรี ตับเรื่องพระลอ ตับพระลอ และตับพระลอคลั่ง

เพลงตับลาวเจริญศรี หรือตับเจริญศรี หรือตับเรื่องพระลอ สำนวนที่ ๑

เพลงตับลาวเจริญศรี ที่ชื่อว่าตับพระลอเพราะเป็นเพลงตับเรื่องที่มีเนื้อเรื่องพระลอ ซึ่งตอนต้นของตับปรับปรุงมาจากบทละครเรื่องพระลอของเจ้าพระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร) ส่วนตอนท้ายปรับปรุงจากบทละครเรื่องพระลอของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ต่อมาเพลงตับพระลอได้ชื่อใหม่ว่าตับลาวเจริญศรี หรือตับเจริญศรี เพราะเนื้อร้องของเพลงลาวเล็กตัดสร้อยซึ่งร้องต่อจากการร้องเกริ่นมีว่า “อายุเยาวเรศรุ่นเจริญศรี พระเพื่อนพี่แพงน้องสองสมร” ตรงคำ “เจริญศรี” เสียงขึ้นสูงจึงลอยเด่นคนจำได้ จึงเรียกชื่อเล่นว่าตับเจริญศรี และตับลาวเจริญศรีในที่สุด ทั้งทำให้เพลงลาวเล็กตัดสร้อยและเพลงลาวเล่นน้ำที่บรรเลงขับร้องติดต่อกัน ได้ชื่อใหม่ว่า  ”เพลงลาวเจริญศรี” อีกด้วย

เพลงตับลาวเจริญศรีประกอบด้วยเพลง ๒ ชั้นสำเนียงลาว (ซึ่งหมายถึงไทยภาคเหนือ มิใช่ไทยภาคตะวันออกเฉียงเหนือ) จำนวน ๘ เพลง ได้แก่เพลงลาวเล็กตัดสร้อย เพลงลาวเล่นน้ำ เพลงลาวกระตุกกี่ เพลงกระแตเล็ก เพลงดอกไม้เหนือ เพลงลาวเฉียง เพลงลาวครวญ และเพลงลาวกระแซ แบ่งเป็น ๒ ตอน ตอนแรก ๔ เพลง ตอนหลัง ๔ เพลง ก่อนเริ่มตอนมีการร้องเกริ่น (ร้องนำก่อนเริ่มบทเพลง)  

 

[woraphon]

 

บทร้องเพลงตับลาวเจริญศรี

เกริ่น
บัดนี้มีสองกัลยา ลักษณาเลิศล้ำในต่ำใต้
ทรงโฉมประโลมละลานใจ บุตรีไท้องค์พระพิษณุกร

ลาวเล็กตัดสร้อย
             
อายุเยาวเรศรุ่นเจริญศรี พระเพื่อนพี่แพงน้องสองสมร
งามทรงงามองค์อ่อนช้อน (อรชร) ดังอัปสรหยาดฟ้าลงมาเอย

ลาวเล่นน้ำ
แม่คุณเอ๋ย เราบ่เคยพบเจ้า สองนางลำเพา สูเจ้างามตา
สาวใดบ่เหมือน สองเพื่อนแพงนา แต่ข้อยดูมา ลักษณาบ่ปาน

ลาวกระตุกกี่
จะหางามสามโลกก็เหลือหา สมเป็นนางพญาที่สูงสุด
ไม่ควรคู่ผู้ใดในมนุษย์ ควรสมมุติแต่กษัตริย์ขัตติยา
เจ้าพิภพองค์ใดไม่สวยสม จะร่วมรสภิรมย์เสน่หา
เว้นไว้แต่ละอองพระบาทา นอกจากนั้นจะหาไม่มีเลย

ฟังเพลงตับลาวเจริญศรี จากวงเครื่องสายไทยผสมออร์แกน อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ขับร้อง
ตอนที่ ๑ เพลงลาวเล็กตัดสร้อย เพลงลาวเล่นน้ำ และเพลงลาวกระตุกกี่ http://www.youtube.com/watch?v=bzAhvhMfb6g

หมายเหตุ

เพลงลาวเล็กตัดสร้อยและเพลงลาวเล่นน้ำ รวมกันเรียกว่าเพลง “ลาวเจริญศรี” เป็นเพลงไทยเดิมที่มีชื่อเสียงไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าเพลงลาวจ้อย หรือลาวดำเนินทราย มีการนำเอาทำนองไปดัดแปลงเป็นเพลงไทยสากลหลายเพลง ลองฟังเพลง “คอยอ้อมกอดพี่ ม.ร.ว.ถนัดศรี สวัสดิวัฒน์ ขับร้อง แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ หรือเพลง “สวยไม่สร่าง” ชาญ เย็นแข ขับร้อง แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เพื่อเทียบเคียงทำนองดู

สำหรับเพลงลาวเล่นน้ำ ลองฟังเพลงรักทรมาน อรวรรณ วิเศษพงษ์ http://www.youtube.com/watch?v=1JUnv1fFSE4 เพื่อเทียบเคียงทำนอง

ส่วนเพลงลาวกระตุกกี่ ฟังเพลง “ศรดอกสุดท้าย” ของชาญ เย็นแข เทียบเคียงดู แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ

 

[woraphon]

 

บทร้องเพลงตับลาวเจริญศรี (ต่อ)

กระแตเล็ก
เมื่อนั้น พระลอเพราเพริศเฉิดฉิน
ฟังกล่าวโฉมสองสุดายุพาพิน พระภูมินทร์เสียวซาบวาบฤทัย
ด้วยบุพเพพาสนามาสนอง นางทั้งสองเคยร่วมพิสมัย
อกุศลดลจิตพระทรงชัย พระเสด็จเข้าข้างในไม่ช้าที

เกริ่น
ครั้นถึงจึงเสด็จขึ้นเหนืออาสน์ ตรัสประภาษเล้าโลมนางโฉมศรี
จึงมีพจนารถเสาวนีย์ พรุ่งนี้พี่จะไปประพาสไพร
ขอลาองค์นงลักษณ์อัคเรศ ขวัญเนตรเจ้าผู้เพื่อนพิสมัย
เจ้าอย่าอาวรณ์ร้อนฤทัย พี่ไปแล้วจะกลับยังบุรี

ฟังเพลงตับลาวเจริญศรี จากวงเครื่องสายไทยผสมออร์แกน อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ขับร้อง
ตอนที่ ๒ เพลงกระแตเล็ก และร้องเกริ่น http://www.youtube.com/watch?v=jqoOxkml57I

หมายเหตุ

เพลงกระแตเล็กเป็นเพลงดังมากเหมือนกัน เพราะมีการนำทำนองไปดัดแปลงเป็นเพลงไทยสากลนับสิบเพลง ที่ดังมากน่าจะเป็นเพลง “จับกระแต” ธานินทร์ อินทรเทพ ขับร้อง ลองฟังเปรียบเทียบดู
แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ

สำหรับการร้องเกริ่น เมื่อคุณชินกร ไกรลาศ นำไปร้องเกริ่นตอนต้นของเพลงยอยศพระลอ ได้ดัดแปลงทำนอง ลีลาให้พิสดาร ไพเราะน่าฟังยิ่งขึ้น ลองฟังจากเพลงยอยศพระลอ แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ

 

[woraphon]

 

บทร้องเพลงตับลาวเจริญศรี (ต่อ)

ดอกไม้เหนือ
ตรัสพลางทางลง (สูเพื่อนเอย) จากแท่นทอง เหลียวมาดูนวลน้อง(สูเพื่อนเอย)  ยิ่งหมองศรี
(โอ้ว่าจ้อยคำเอย)
สะท้อนถอนฤทัยพลางทางจรลี เสด็จมาเข้าที่สรงชล
สรงเสร็จพระเสด็จ (สูเพื่อนเอย) เข้าปราสาทชัย ทรงพระสุคนธ์รัญจวน (สูเพื่อนเอย) หวนอาลัย
(โอ้ว่าจ้อยคำเอย)
มีพระราชหฤทัยรำลึกถึง นางทรามวัยพี่น้องสองบังอร

ฟังเพลงตับลาวเจริญศรี จากวงเครื่องสายไทยผสมออร์แกน อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ขับร้อง
ตอนที่ ๓ เพลงดอกไม้เหนือ http://www.youtube.com/watch?v=6xpCfmmWuQY

หมายเหตุ ลองฟังเพลงดอกไม้เหนือ เพลงสุนทราภรณ์ ที่วรนุช อารีย์ นำขับร้องหมู่เปรียบเทียบกันดู  แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ 

 

[woraphon]

 

บทร้องเพลงตับลาวเจริญศรี (ต่อ)

ลาวเฉียง

พระลอเร่าร้อนหฤทัย จะเสด็จครรไลจากปรางค์ปรา
ด้วยความรักหนักอุรา จะต้องยกโยธาไปหานาง
เมื่อถึงเวียงเข้าแล้วไซร้ คงจะได้สายใจมาแนบข้าง
ถึงตัวจะตายวายวาง ก็ต้องไปหานางแก้วกัลยา
ตรัสสั่งพี่เลี้ยงให้เตรียมพล เลือกล้วนแต่คนที่แกล้วกล้า
จะไปหาเพื่อนแพงสองกัลยา ก็ให้เตรียมโยธาทันใด
สั่งแล้วบ่ช้าที ทรงเครื่องมณีงามวิไล
แต่พอได้ฤกษ์เกริกพลไกร ก็ให้ยกทัพใหญ่ออกจากเวียง

ฟังเพลงตับลาวเจริญศรี จากวงเครื่องสายไทยผสมออร์แกน อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ขับร้อง
ตอนที่ ๔ เพลงลาวเฉียง http://www.youtube.com/watch?v=BUrbZC8t9Ac

หมายเหตุ ลองฟังเพลงง้อรัก ชรินทร์ นันทนาคร-เพ็ญศรี พุ่มชูศรี ขับร้อง เปรียบเทียบกันทำนองดู แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ

 

[woraphon]

 

บทร้องเพลงตับลาวเจริญศรี (ต่อ)

ลาวครวญ

(เนื้อหาเรื่องพระลอตอนนี้ตับลาวเจริญศรีละไปบ้าง กล่าวคือหลังจากที่พระลอยกพลออกจากเมืองแล้ว ได้หวนระลึกถึงนางบุญเหลือพระมารดาที่จากมาโดยไม่ได้ร่ำลา (เพลงลาวครวญ) หลังจากนั้นพระลอจึงเสี่ยงน้ำในแม่น้ำกาหลงเพื่อดูว่าไปครั้งนี้จะปลอดภัยหรือไม่ ปรากฏว่าผลการเสี่ยงนี้ทำให้เห็นลางว่าจะมีปัญหา (ชมละครเรื่องพระลอตอนเสี่ยงน้ำของกรมศิลปากรได้ที่  http://www.youtube.com/watch?v=yLLqRwAJACs)

โอ้พระชนนีศรีแมนสรวง จะโศกทรวงเสียวรู้สึกระลึกถึง
ไหนทุกข์ถึงบิตุรงค์ทรงรำพึง ไหนโศกซึ้งถึงตูผู้หทัย
ร้อยชู้หรือจะสู้เนื้อเมียตน เมียร้อยคนหรือจะสู้พระแม่ได้
พระแม่อยู่เยือกเย็นไม่เห็นใคร หรือกลับไปสู่นครก่อนจะดี
พี่เลี้ยงตรองพลางสนองพระดำรัส เห็นชอบชัดเชิญคืนบุรีศรี
เฉลิมกรุงบำรุงประชาชี เป็นที่เกษมสุขสืบไป
โอ้บพิตรยิ่งคิดยิ่งขัดข้อน ครั้นจะจรหรือก็ห่วงนครใหญ่
ครั้นจะคืนก็เกรงคนไยไพ ว่าท่านไท้คร้านขลาดประดาษชาย
นายแก้วนายขวัญชั้นเสนอ ใครจะเพ้อครหาว่าเสียหาย
หรือไปหน่อยจึงค่อยเอื้อนอุบาย หมดฉินยินร้ายทุกท่าทาง
จำตูจะเสี่ยงน้ำลองดู ผิว่าตูรอดฤทธิ์ผีสาง
น้ำใสจงไหลอยู่คว้างคว้าง ตูอับปางน้ำเฉนียนจงเวียนวน

ฟังเพลงตับลาวเจริญศรี จากวงเครื่องสายไทยผสมออร์แกน อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ขับร้อง
ตอนที่ ๕ เพลงลาวครวญ http://www.youtube.com/watch?v=BJXjDS8KYgk
ลองฟังเพลงลาวครวญที่อาจารย์ณัฐวิภา มูลธรรมเกณฑ์ ขับร้อง http://www.youtube.com/watch?v=jzR-KhzLziA

หมายเหตุ
เพลงลาวครวญนับได้ว่าเป็นเพลงไทยเดิมที่โด่งดังเพลงหนึ่ง เนื้อร้องมีคุณค่า มีความหมายดียิ่ง ร้องง่าย ไม่มีเอื้อน จึงมีการดัดแปลงทำนองเป็นเพลงไทยสากลหลายเพลง ลองฟังเพลง “มนต์สวาท” วินัย จุลละบุษปะ ขับร้อง แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ หรือเพลง “แม่ยอดรัก” วินัย พันธุรักษ์ ขับร้อง แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เปรียบเทียบกับทำนองดูกับทำนองลาวครวญ 

 

[woraphon]

 

บทร้องเพลงตับลาวเจริญศรี (ต่อ)

ลาวกระแซ

(ตับลาวเจริญศรีเริ่มเพลงสุดท้ายคือลาวกระแซ ตอนที่พระลอกลับจากการเสี่ยงน้ำแล้ว)

ฝืนฤดีจรลีจากถิ่นท่า ผลัดภูษาเสด็จกลับพลับพลาหลวง
เมี้ยนมิดปิดยุบลคนทั้งปวง มิให้ล่วงรู้เรื่องเคืองวิญญา
พระคิดปิดโศกวิโยคไว้ มิให้ใครวุ่นพะวังกังขา
แสร้งสำรวลสรวลเล่นเจรจา กับพี่เลี้ยงเสนาและไพร่นาย

ฟังเพลงตับลาวเจริญศรี จากวงเครื่องสายไทยผสมออร์แกน อาจารย์เจริญใจ สุนทรวาทิน ขับร้อง
ตอนที่ ๖ เพลงลาวกระแซ http://www.youtube.com/watch?v=A0v_gmulLoU

หมายเหตุ เพลงลาวกระแซก็มีความไพเราะจับใจ แต่ยังไม่ปรากฏข้อมูลว่ามีการนำเอาทำนองลาวกระแซไปดัดแปลงเป็นเพลงไทยสากลบ้างหรือไม่

 

[woraphon]

 

ตับเรื่องพระลอ สำนวนที่ ๒

ตับพระลอสำนวนที่ ๒ นั้น สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงพระนิพนธ์ตับเรื่องตาโบลวิวอง (Tableaux Vivants) ขึ้นถวายสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ เนื้อหาประกอบด้วยตับย่อย ๆ ๘ ตับ โดยตับเรื่องพระลอเป็นตับลำดับที่ ๗ ทรงนำวรรณคดีเรื่องพระลอของเก่า ตอนปู่เจ้าสั่งให้ไก่แก้วไปล่อพระลอ และพระลอก็หลงตามไก่ปู่เจ้า มาทรงพระนิพนธ์บทร้องเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗ แล้วให้วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์บรรเลงและขับร้อง ใช้ประกอบการแสดงภาพนิ่ง โดยผู้แสดงแต่งตัวตามเนื้อเรื่อง แสดงอยู่ในท่านิ่งเหมือนหุ่น ซึ่งเรียกการแสดงนี้ว่า "ตาโบลวิวอง (Tableaux Vivants)"

เกริ่น
ปู่กระสันถึงไก่ในไพรพฤกษ์ ปู่รำลึกถึงไก่ไก่ก็มา
บ่รู้กี่คณากี่หมู่ ปู่เลือกไก่ตัวงาม ทรงสามวัยสามแรง

ลาวจ้อย (หรือสร้อยแสงแดง)
สร้อยแสงแดงพระพราย ขนเขียวลายระยับ
ปีกสลับเบญจรงค์ เลื่อมลายหงสะบาท
ขอบตาชาดพระพริ้ง สิงคลิ้งหงอนพรายพรรณ
ขันขานเสียงเอาใจ เดือยงอนใสสีระรอง
สองเท้าเทียมนพมาศ เพียงฉลุชาดทารง
ปู่ก็ใช้ให้ผีลง ผีก็ลงแก่ไก่
ไก่แก้วไซร้บ่มิกลัว ขุกผกหัวองอาจ
ผาดผันตีปีกป้อง ร้องเรื่อยเฉื่อยฉาดฉาน
เสียงขันขานแจ้วแจ้ว ปู่สั่งแล้วทุกประการ
มินานผาดโผนผยอง ลงโดยคลองบหึง
ครั้นถับถึงพระเรืองลอ ยกคอขันขานร้อง
ตีปีกป้องขันเรื่อย เจื้อยไจ้ไจ้
แล้วไซ้ปีกไซ้หาง โฉมสำอางสำอาด
ท้าว ธ ผาดเห็นไก่ตระการ ภูบาลบานหฤทัย

เกริ่น
งามพอใจพอตา มิทันทาธารธำรง
ทรงมกุฎภูษาสรรพ จับพิชัยอาวุธราชพล

ลาวเจ้าสู
บัดดล ธ รุกไล่ หวังได้ไก่ตัวงาม
ยกทัพตามจอมราช ครั้นคลาดไก่อยู่ท่า
เห็น ธ ช้าไก่ขันเรียก ไก่กะเหวียกตาดู
ครั้นภูธรจะทัน ไก่ค่อยผันค่อยผาย
ระร่ายรายตีนเดิน ดำเนินหงส์ยกย่าง
ครั้นเห็นห่างไก่หยุด ครั้นจะสุดแดนป่า
ครั้นจะผ่าแดนบ้าน ไก่ทำคร้านมารยา
เห็นไก่ช้า ธ ก็สาว ไก่เหินหาวหายเนตร
ภูเบศร์ดูอับทิศ บพิตรคิดพระองค์

เกริ่น
โอ้กูมาหลงแก่ไก่ ไก่ผีไขว่เอากู
ท้าวเหลียวดูพี่เลี้ยง สองพี่กล่าวคำเกลี้ยง ถี่ถ้วนทั้งมวล

(ปี่พาทย์ทำเพลงลาวเชียงใหม่)

ฟังตับเรื่องพระลอ สำนวนที่ ๒ (กรมพระยานริศฯ) บรรเลงโดยกรมศิลปากร กัญญา โรหิตาจล และคณะ ขับร้อง http://www.youtube.com/watch?v=jy_FPvHC6Pc 

 

[woraphon]

ตับเรื่องพระลอ สำนวนที่ ๒ (ต่อ)

เพลงในตับนี้มีเพลงลาวจ้อย (หรือสร้อยแสงแดง) ที่เป็นที่รู้จักกันทั่วไป มีการดัดแปลงทำนองเป็นเพลงไทยสากลหลายเพลง ลองฟังเพลงไก่ฟ้า ชาญ เย็นแข แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เพลงหงส์ปีกหัก สุรพล สมบัติเจริญ แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เพลงบัวยั่วภมร ไชยา-แอน มิตรชัย แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เพื่อเปรียบเทียบทำนองดู

ส่วนเพลงลาวเจ้าสู (หรือเจ้าชู้ หรือลาวเจ้าซู) ก็มีทำนองไพเราะเพราะพริ้ง มีการดัดแปลงทำนองลาวเจ้าสูเป็นเพลงไทยสากล ๔-๕ เพลง ซึ่งไม่มากนัก แต่ค่อนข้างมีชื่อเสียง เช่นเพลงเพ้อรัก (หรือวอนรัก) เพลงหวงรัก ลองฟังเพลงเพ้อรัก สุเทพ วงศ์กำแหง-สวลี ผกาพันธ์ แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เพลงหวงรัก ม.ร.ว.ถนัดศรี สวัสดิวัฒน์ ขับร้อง แสดงความคิดเห็นหน่อยค่ะ เพื่อเปรียบเทียบทำนองกับเพลงลาวเจ้าสู

 

[woraphon]

 

ตับพระลอสำนวนที่ ๓

ตับพระลอสำนวนที่ ๓ ปรับปรุงจากการแสดงตอนหนึ่งในเรื่องพระลอ ที่มีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ซึ่งต่อมาพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ ได้ทรงนำโครงเรื่องมานิพนธ์เป็นบทละครพันทาง และเจ้าจอมมารดาเขียนในรัชกาลที่ ๔ เป็นผู้ประดิษฐ์ท่ารำ โดยนำท่าฟ้อนของภาคเหนือมาผสมกับท่ารำของละครหลวงได้อย่างสวยงาม เริ่มเหตุการณ์ตอนที่ปู่เจ้าสมิงพรายให้ไก่มนตร์มาหลอกล่อพระลอไปพบพระเพื่อนพระแพงเหมือนกัน กับสำนวนที่ ๒

ร้องร่าย
มาจะกล่าวบทไป ถึงปู่เจ้าจอมเทวะสิงขร
สงสารเพื่อนแพงน้องสองบังอร เฝ้าอาวรณ์หวั่นคะนึงถึงพระลอ
ให้นางโรยนางรื่นขึ้นมาเร้า จำจะเอาไก่งามไปตามล่อ
ให้รีบมาเหมือนหวังไม่รั้งรอ จะได้พอใจปองสองอนงค์
ตริพลางทางปู่ยุรยาตร จากแท่นทิพวาสเรืองระหง
งามเฉกวชิรราชอาจอง เสด็จลงหน้าฉานธารเทวา

ร้องเกริ่น
ปู่กระสันถึงไก่ในไพรพฤกษ์ ปู่รำลึกถึงไก่ไก่ก็มา
บ่ฮู้กี่คณากี่หมู่ ปู่เลือกได้ไก่ตัวงาม ทรงสามวัยสามแรง

ลาวจ้อย (หรือสร้อยแสงแดง)
สร้อยแสงแดงพระพราย ขนเขียวลายระยับ ปีกสลับเบญจรงค์ เลื่อมลายยงหงสบาท
ขอบตาชาดพระพริ้ง สิงคลิ้งหงอนพรายพรรณ ขานขันเสียงเอาใจ เดือยอ่อนใสสีลำยอง
สองเท้าเทียมนพมาศ ปานฉลุชาดทารงค์ ปู่ก็ใช้ให้ผีลง ผีก็ลงแก่ไก่
ไก่แก้วไซร้บ่มิกลัว ขุกผกหัวองอาจ ผาดผันตีปีกป้อง ร้องเรื่อยเฉื่อยฉาดฉาน
เสียงขันขานแจ้วแจ้ว ปู่สั่งแล้วทุกประการ บ่มินานผาดโผนผยอง โลดลำพองคะนองบ่หึง
มุ่งถับถึงพระเรืองลอ ยกคอขานขันร้อง ตีปีกป้องผายผัน ขันเรื่อยเจื้อยไจ้ไจ้
แล้วไซ้ปีกไซ้หาง โฉมสำอางสำอาด กรีดปีกวาดเวียนเย้า คอยล่อพระลอเจ้า จักต้องดำเนินแลนา

เชิดจีน
ไก่เอยไก่แก้ว กล้าแกล้วกายสิทธิ์ฤทธิ์ผีสิง
เลี้ยวล่อลอราชฉลาดจริง เพราพริ้งหงอนสร้อยสวยสะอาง
ทำทีแล่นถลาให้คว้าเหมาะ ย่างเหยาะกรีดปีกไซร้หาง
ครั้นพระลอไล่กระชั้นกั้นกาง ไก่ขวัญหันห่างราชา
ขันเจื้อยเฉื่อยก้องห้องวนา ทำท่าเยาะเย้ยภูมี

ฟังตับพระลอ บรรเลงและขับร้องโดยวงปี่พาทย์ไม้นวมคณะดุริยพันธุ์ http://www.youtube.com/watch?v=eu2IqUv4AcM