จังหวะฉิ่งของเพลงไทยเดิม

[woraphon]

 

๑. จังหวะเป็นองค์ประกอบอันดับแรกสุดของดนตรีหรือเพลง (ไม่ว่าจะเป็นดนตรีของชาติภาษาไหนก็ตาม) จังหวะเป็นเครื่องกำหนดความช้า-เร็วของเพลง โดยปกติจังหวะจะมี ๓ อัตรา คือ ช้า ปานกลาง และเร็ว

 

[woraphon]

 

๒. ดนตรีไทยหรือเพลงไทยเดิมมีอัตราจังหวะมาตรฐาน ๓ อัตรา คือ อัตราจังหวะช้า อัตราจังหวะปานกลาง และอัตราจังหวะเร็ว เราเรียกเพลงที่มีจังหวะช้าว่า “เพลง ๓ ชั้น” เช่น เพลงเขมรไทรโยค ๓ ชั้น เรียกเพลงที่มีจังหวะปานกลางเรียกว่า “เพลง ๒ ชั้น” เช่น เพลงลาวดวงเดือน ๒ ชั้น ส่วนเพลงที่มีจังหวะเร็วเรียกว่า “เพลงชั้นเดียว” เช่นเพลงคางคกปากสระชั้นเดียว

 

[woraphon]

 

๓. ในวงดนตรีสากลประเภทวงออร์เคสตร้าหรือวงประสานเสียง ผู้ทำหน้าที่กำกับจังหวะคือวาทยกร (Conductor) ควบคุมวงโดยการใช้รหัสหรือสัญญาณมือ มักถือไม้บาตอง (Baton) ที่มือขวาสำหรับให้จังหวะว่าให้เล่นช้าเร็วเพียงใด ส่วนมือซ้ายจะควบคุมในด้านอื่น เช่น ให้นักดนตรีเล่นเสียงดังหรือค่อย วงประเภทอื่นที่ไม่มีวาทยกร ขึ้นอยู่กับเพลงที่กำหนดจังหวะช้าเร็วไว้พร้อมกับการแต่งเพลงและการเรียบเรียงเสียงประสาน โดยมีเครื่องดนตรีที่ใช้กำกับจังหวะ เช่น กลองชุด กลองทอมบา (Tomba) เป็นต้น

 

[woraphon]

 

๔. สำหรับดนตรีไทยเดิม ไม่มีวาทยกร (Conductor) มีแต่เครื่องดนตรีที่ใช้กำกับจังหวะ คือ ฉิ่งกับเครื่องหนังเป็นเครื่องกำกับจังหวะหลัก โดยมีฉาบ กรับ ฆ้องโหม่ง เป็นเครื่องช่วยเสริมจังหวะ

 

[woraphon]

 

๕. ฉิ่งเป็นเครื่องดนตรีสำหรับกำกับจังหวะหลักในวงดนตรีไทยเดิม เคยมีคนเปรียบเทียบว่าฉิ่งเป็นเสมือนวาทยกร (Conductor) ของดนตรีไทย แต่ในความเป็นจริงแล้วไม่ค่อยถูกต้องนัก เพราะฉิ่งไม่มีอิทธิพลมากนักต่อการบรรเลงและขับร้องเพลงไทยเดิม (วงดนตรีไทยเดิมบางวงไม่มีฉิ่ง ลองฟังเพลงของสุจิตต์ วงษ์เทศ http://www.sujitwongthes.com/category/music/page/2/ ) จึงไม่เหมือนกับวาทยกรที่มีอิทธิพลอย่างยิ่งต่อการบรรเลงและขับร้องของวงออร์เคสตร้าหรือวงประสานเสียง ที่ว่าไม่ค่อยมีอิทธิพลนักก็เพราะในข้อเท็จจริงฉิ่งแปรผันตามเครื่องทำทำนอง หากเครื่องทำทำนองยิ่งเล่นยิ่งมันเดินทำนองเร็ว ฉิ่งก็ต้องตามตีเร็วให้ทันกัน แต่หากเครื่องทำทำนองเล่นช้า ฉิ่งก็พลอยช้าลงไปด้วย ไม่ค่อยมีโอกาสนักที่ฉิ่งจะบังคับจังหวะให้เครื่องทำทำนองช้าหรือเร็วได้ตามจังหวะฉิ่ง

 

[woraphon]

 

๖. จังหวะฉิ่งของดนตรีไทย อธิบายเพื่อความเข้าใจง่าย ๆ ได้ดังนี้

๖.๑ ฉิ่ง ๓ ชั้น ใช้ตีในการบรรเลงและขับร้องเพลง ๓ ชั้น สมมุติในห้องเพลงหนึ่งบรรจุเสียงได้ ๔ เสียง (หรือ ๔ ตัวโน้ต) ฉิ่ง ๓ ชั้นจะตีตรงกับเสียงที่ ๔ ของห้องที่ ๒ ห้องที่ ๔ ห้องที่ ๖ และห้องที่ ๘ โดยตี “ฉิ่ง” และ “ฉับ” สลับกันไป

หากกำหนดการนับอย่างง่าย ๆ ของจังหวะฉิ่งสามชั้น คือนับ ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ฉิ่งจะตีตรงจังหวะที่ ๘ เสมอ

ทดลองฟังวงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์บรรเลงเพลงเขมรไทรโยค เพื่อจับจังหวะฉิ่ง ๓ ชั้น http://www.youtube.com/watch?v=y-rb-ZjJ9LQ&feature=related

 

[woraphon]

 

๖.๒ ฉิ่ง ๒ ชั้น ใช้ตีในการบรรเลงและขับร้องเพลง ๒ ชั้น สมมุติในห้องเพลงหนึ่งบรรจุเสียงได้ ๔ เสียง (หรือ ๔ ตัวโน้ต) ฉิ่ง ๒ ชั้นจะตีตรงกับเสียงที่ ๔ ของทุกห้อง โดยตี “ฉิ่ง” และ “ฉับ” สลับกันไป

หากจะนับจังหวะเพื่อกำหนดเสียงฉิ่ง ๒ ชั้น ให้นับ ๑ ๒ ๓ ๔ เสียงฉิ่งจะลงพร้อมกับการนับ ๔

ทดลองฟังอังกะลุงบรรเลงเพลงลาวดวงเดือน เพื่อจับจังหวะฉิ่ง ๒ ชั้น http://www.youtube.com/watch?v=TQSpCBA0mxQ&feature=related

 

[woraphon]

 

๖.๓ ฉิ่งชั้นเดียว ใช้ตีในการบรรเลงและขับร้องเพลงชั้นเดียว สมมุติในห้องเพลงหนึ่งบรรจุเสียงได้ ๔ เสียง (หรือ ๔ ตัวโน้ต) ฉิ่งชั้นเดียวจะตีตรงกับเสียงที่ ๒ และ ๔ ของทุกห้อง โดยตี “ฉิ่ง” และ “ฉับ” สลับกันไป

หากจะนับจังหวะเพื่อกำหนดเสียงฉิ่งชั้นเดียว จะนับ ๑ ๒ เสียงฉิ่งจะลงพร้อมกับการนับ ๒ เท่านั้น

ทดลองฟังเพลงทวายชั้นเดียว เพื่อจับจังหวะฉิ่งชั้นเดียว http://www.youtube.com/watch?v=jwloapzbLeQ

 

[woraphon]

 

๗. สำหรับเพลงไทยเดิมที่นำเอาเพลงทำนองเดียวกันที่มีอัตราจังหวะช้า ปานกลาง เร็ว มาเล่นต่อเนื่องกัน เรียกว่าเพลงเถา

ทดลองฟังเพลงแขกต่อยหม้อ (เถา) ซึ่งเป็นเพลงเถาที่สั้นและมีทำนองที่ไพเราะน่าฟัง เป็นผลงานการแต่งของครูมนตรี ตราโมท (พ.ศ. ๒๔๔๓-๒๕๓๘ ราชบัณฑิตในประเภทวิจิตรศิลป์ สำนักศิลปกรรม พ.ศ. ๒๕๒๔ ศิลปินแห่งชาติ สาขาดนตรีไทย พ.ศ. ๒๕๒๘)

สำหรับเพลงแขกต่อยหม้ออัตรา ๓ ชั้น นำมาดัดแปลงเป็นทำนองของเพลงไทยสากลดัง ๆ หลายเพลง เช่น เพลงวอนเฉลยของวงสุนทราภรณ์ เพลงรักจันทร์ของเพ็ญศรี พุ่มชูศรี เป็นต้น

เพลงแขกต่อยหม้อ (เถา) จะบรรเลงจากอัตราจังหวะ ๓ ชั้น ๒ ชั้น ชั้นเดียว และบรรเลงลงลูกหมดตามลำดับ โปรดสังเกตจังหวะฉิ่งมาตรฐานของดนตรีไทยเดิม จากอัตรา ๓ ชั้น ๒ ชั้น ชั้นเดียว และฉิ่งของลูกหมด

http://www.4shared.com/mp3/tFyExdOX/__online.htm

 

[woraphon]

 

๘. ความวิจิตรพิสดารของฉิ่งเพลงไทยเดิมยังมีอีกมาก เช่น เพลงไทยเดิมบางเพลงตีฉิ่งเฉพาะเสียง “ฉิ่ง” ทั้งเพลง บางเพลงตีเฉพาะเสียง “ฉับ” ทั้งเพลง เพลงสำเนียงจีนบางเพลงตี “ฉิ่ง ฉิ่ง ฉับ” ความลึกซึ้งของดนตรีอันเป็นเอกลักษณ์ไทยมีมาก เสียดายที่คนไทยไม่ค่อยมีโอกาสได้รู้ได้ศึกษากัน

 

[tanay2507]

ม็อต คนล่าสุดไฟแรงจริงๆ ได้คนรู้จริงมาแชร์ความรู้เพลงไทยเดิม

ผู้รู้งูงๆ ปลาๆ อย่างผมขอฉากก่อนละครับ ^__^

ยินดีกับมอตฯ คนใหม่ด้วยนะครับ